Esperanto vs. interlingua (articulo svede)

Traducite per mi ab le svedo ad interlingua, ex le link http://volante.se/texter/esperanto-vs-interlingua/

15 decembre 2014

Que es un lingua sin parlatores? Eh, non un grande cosa. Forsan un effecto sonor? In Star Wars le plus grande parte del linguas es solmente effectos sonor, il esseva le legendari designer graphic Ben Burrt le responsabile de disveloppar le huttese, le jawaese, le ewokese e le blip del R2-D2 On se effortiava multo a facer un lingua credibile e differentiate - ma solmente como effecto sonor.

Ma anque si le linguas de Star Wars non es linguas construite como klingon, dothraki o quenya, illos anque ha parlatores. Le ewokese es parlate per le astute ursettos sur le luna Ewok e le huttese es un villan lingua franca parlate, originalmente, per le limaces gigante Hutt. Excepte celle estranie parlatores e lor culturas alien, celle linguas es nihil plus que solmente ruito e non evelia interesse presso le fans.

In le interessante articulo "Star Wars Ewokese to Star Trek Klingon: how do you invent a language?" sur the Guardian in le ultime septimana, le professor de linguistica Doug Ball, de Truman State University in Missouri, dice: “It’s important to have some cultural identity behind the language because no language is spoken in a cultural vacuum."

Un lingua necessita un identitate cultural, proque necun lingua pote exister in un vacuo cultural. Illo necessita parlatores e lor cultura.

Pote illo forsan explicar proque le idea genial de Interlingua ha nunquam vadite lontan? Interlingua es un typo de "nove latin", un lingua international auxiliari basate sur le vocabulario commun del grande linguas europee, con un grammatica simplificate. Le lingua esseva disveloppate per le International Auxiliary Language Association, sub le direction de Alexander Gode, e lanceate in le comencio del annos 50.  Le idea es identificar parolas que es commun in le linguas occidental, dunque un parola debe esser in al minus tres linguas, inter anglese, francese, espaniol, portugese, italiano, germano e russo, pro esser un parola in interlingua. Como il ha multe parolas romanic implicate, illo es in practica solmente "nove latin", ma con un grammatica simple e regular. Comocunque duo parolas ha pervenite al vocabulario international: ombusman e smorgasbord.

Totes qui parla un lingua romanic pote comprender interlingua a prime vista, ma anque qui studiava anglese e un poco del linguas romanic pote leger e comprender le lingua directemente. Pro exemplo:

Milliones comprende immediatemente interlingua

Instrumento moderne de communication international

Tu fructo es plus bon que mi fructo.

Jepp, miljontals människor förstår interlingua direkt och det är ett modernt instrument för internationell kommunikation. Och din frukt är bättre än min. Sin problemas pro comprender.

Ergo interlingua anque ha uso in le resumos e in le contexto scientific, principalmente jornales de medicina - le scientias medic ha incorporate un parte vermente considerabile de conceptos in latin.

Le grammatica necessari a apprender lo pote esser scribite sur un folia de papiro A-4 o duo e tu ja cognosce grande parte del vocublario. Dunque un lingua auxiliari international perfecte! Proque nos non lo apprende in schola?

Le critica es basate, obviemente, sur le vocabulario commun del linguas europee. Si on habeva mittite solmente un poco ab altere linguas mundial como chinese, arabe o hindi - illo esserea plus difficile. Probabilemente un tal lingua mundial non esserea plus facile a comprender pro multos, ma minus facile pro multe alteres.

Anglese, francese e espaniol ha essite grande linguas colonial e es in effecto inter le plus parlate como secunde lingua in multe regiones del mundo. Anque si le anglese es un lingua de base germanic, illo ha un grande vocabulario de origine latin. On trova parolas latin como presto anque in linguas non-europee.

Totevia, il ha solmente alcun miles qui studia e parla interlingua. Il pote esser ver que multe milliones comprende interlingua, ma il ha pocos qui lo pensa como un lingua international e qui pagarea pro apprender lo.

Si on compara con le esperanto, que es largemente le lingua auxiliar construite plus parlate, que pote haber circa 50 000 e 2 milliones de parlatores - e de facto anque alcun centenas de parlatores native (le plus cognoscite es le magnate Georges Soros) -, on vide que interlingua es multo retro. Ma il non ha multos qui comprende esperanto. Anque si le esperanto es anque construite majormente sur radicales latin, illo non es como interlingua, lo qual on comprende directemente tote le significatos. Le inventor del esperanto, Ludwig Zamenhof, habeva un altere perspectiva in relation a Alexander Gode. Esperanto es un lingua agglutinante que creava su proprie radicales ab prestos de altere linguas e alora los combinava pro crear altere significatos. Pro exemplo, "hospital" in esperanto es "malsanulejo", formate per mal-san-ul-ej-o, que significa alco como "local pro non-san-persona" (le synonymo "hospitalo" es usate anque). In interlingua on dice simplemente "hospital". Pro multe europeos o pro qui parla anglese, illo es facile e clar, ma le construction "logic" de parolas in le grammatica pote facilitar le lingua pro illes qui non parla anglese o linguas romanic.

Io donava un exemplo de quanto "alien" esperanto pote semblar in contrasto con interlingua anque si le origines es le mesme:

Esperanto: La gepatroj amas siajn bonajn kaj fidelajn knabinojn.

Interlingua: Le parentes ama lor bon e fidel pueras.

Föräldrar älskar sina snälla och tillgivna barn. (Parents love their good and faithful children).

Dunque, mesme radicales latin, ma le esperanto liga le mesme parola in un modo "alien". Altere parolas e significatos e practicamente equal. Prende, pro exemplo, le prime linea del oration "Patre nostre":

Esperanto: Patro Nia, kiu estas en la ĉielo

Interlingua: Patre nostre, qui es in le celos

A prime vista, interlingua realmente sembla haber melior que esperanto, con un gruppo multo plus grande de personas qui lo comprende sin haber lo viste antea. Io crede que le ration pro que esperanto lo equilibra es que illo es un lingua multo plus grande que prospera. Illo es como Doug Ball citava supra. Un lingua debe haber un identitate cultural. Necun lingua pote prosperar in un vacuo cultural.

Le plus importate es, dunque, non un lingua perfecte comprendite per multos, sin le idea que in un communitate global omnes parla le mesme lingua "neutral".

Esperanto ha habite desde le comencio un forte foco in construer intercomprension e pace international. Alcunes del prime textos de Zamenhof in esperanto esseva le hymno sur le pace. On ha desde tosto un ideologia, le "interna ideo", que cresceva con symbolos como le stella verde de cinque punctas e un bandiera proprie (verde con un quadro blac supra, con dentro le stella verde), litteratura traducite, nove litteratura e musicas. Desde le comencio on construeva conscientemente un cultura - le plus importante non esseva un lingua perfecte que pote esser comprendite per multos, sin le idea que in un communitate global omnes parla le mesme lingua "neutral".

Le mesme cosa vale pro elfic, klingon, na'vi e tote le altere linguas del passato que surgeva ab le cultura popular e ganiava un vita foras de su genero - illos ha un cultura interessante que los susteni. Il ha alco plus que solmente un lingua. Sin le culturas fictional le interesse in le linguas probabilemente esserea complemente morte.

Un plan central pro interlingua es obtenir un identitate plus clar e un cultura interessante! Forsan un collaboration con Mars One, que va construer un colonia sur Marte in 10 annos per le medio de crowdfunging? Non esserea il cool si omnes parlava interlingua (martiano) in le prime planeta colonisate per le humanitate?